Düşünmeyi Öğretmek ve Görünür Kılmak (Visible Thinking)

Düşünmeyi Öğretmek ve Görünür Kılmak (Visible Thinking)

2010 yılında ilk 10 sırada tercih edilen mesleklerden hiçbiri 2004 yılında yoktu. Bu da demek oluyor ki 21. yüzyıl öğrenenlerini bilinmeyen bir geleceğe ve bilinmeyen mesleklere yetiştiriyoruz. Bunu en iyi şekilde yapmanın yolu ise onlara “düşünmeyi öğretmek”ten geçiyor.

Düşünmeyi görünür kılmak aslında çok eskiden beri yapılan bir uygulama. Sözel anlatımın yanı sıra çizimler, şemalar ve grafiklerle bilgilerin aktarılması Rönesans dönemindeki yaratıcılığın patlamasına neden olmuştur. Örneğin Galileo'nun çizimleri ve şemaları çok ünlüdür. Galileo, bilimde diğer çağdaşlarından farklı olarak sözel ve matematiksel anlatımın yanında görsel şemaları büyük bir ustalıkla kullanmasıyla bir devrim yaratmıştır.

Aynı şekilde Leonardo da Vinci de bilgileri toplamak ve saklamak, problemleri formüle etmek ve problemleri çözmek amacıyla çizimleri, şemaları, grafikleri ve zihin haritalarını kullanmıştır. Leonardo'nun çalışmasının odak noktası sözler değil, çizimlerdir. Onun çizimleri sadece notlarındaki çizimler olarak algılanmamalıdır, aksine Leonardo'nun notları, çizimler üzerindeki açıklamalar olarak algılanmalıdır.

Einstein ise, bir problemi irdeledikten sonra, sözlü ve matematiksel ifade etmek yerine daha çok uzamsal anlamda düşünmüş ve hayal etmiştir. Yazılı ve sözlü ifadelerin kendi düşünme sürecinde önemli bir rol oynamadığını belirtmiştir.

Darwin'in çalışma notlarında da şemalar ve haritalar çok sık kullanılmıştır. Bu şema ve haritalar düzensiz ağaç dalları şeklindedir. Çizdiği bu şekillerde Darwin, farklı yönlerde ve birbiriyle bağlantısı yokmuş gibi görünen bilgileri, ilk seferde ve topluca görerek, evrim hakkındaki düşüncelerini çok daha kolay şekillendirmiştir.

Picasso ise kendi adı ile anılan zihin haritası tekniğiyle son derece başarılı uygulamalar yapmıştır. 

Sözü edilen bilim adamları ve sanatçıların çalışma notları incelendiğinde, onların bilimdeki ve sanattaki başarılarının temel sebeplerden birinin, üzerinde çalıştıkları konuları başarıyla görselleştirme yetenekleri olduğu net olarak görülmektedir.

İki boyutlu görsel araçlar yazılı analize oranla, durumun nasıl gelişeceğini, bilinmeyenleri bulmayı ya da yeni bilinmeyenleri yaratmayı çok daha açık olarak gösterebilecek sistemlerdir.

En klasik düşünceyle, grafikler, tablolar, şemalar ve haritalar; farklı olaylar, durumlar ve kavramlar arasındaki "neden-sonuç" ilişkilerini belirten mantık ağlarıdır. Bu mantık ağlarını eğitim durumunda kullanmak ve öğrencilere öğretmek eğitimin niteliğini etkileyebilir.

Örneğin; zihin haritaları (mind mapping) daha çok öğrenme sürecinde kullanılan bir araçken, duruma göre bir öğretmen tarafından öğrenciye konuya ilişkin ipucu verme amacıyla, dersin dikkati çekme veya geçiş bölümünde de kullanılabilir. Öğrenme süreçlerinde zor bir hedefe ulaşabilmek için gereksinimi duyulan şey bu etkili ipuçlarıdır.

Öğrenme ortamlarında kullanılan farklı yaklaşımlar farklı sonuçlar verebilir ve her birimiz için farklı yaklaşımlar gerekebilir. Ancak iki boyutlu görsel öğrenme araçlarının kullanılması, değişik bağlantıların kurulmasına yardım edeceğinden ve daha kalıcı öğrenmeyi sağlayacağından önemlidir.

Bilgi, birden fazla ifade biçimi kullanılarak ilişkilendirildiğinde daha etkili bir biçimde depolanmaktadır. Uzun süreli bellekte depolanan bilgiler, görsel materyallerin kullanılmasıyla daha çabuk hatırlanmakta ve kısa süreli belleğe geri getirilmektedir.

İki boyutlu görsel öğrenme araçları öğrenme stratejilerinin anlamlandırma ve örgütleme aşamalarıyla ilişkili olduğundan, öğrencilere bu araçları kullanmaları öğretilmelidir.

Burada amaç; düşünceleri berraklaştırma, anlamayı güçlendirme, yeni bilgilerle bağlantılar kurma,       yanlış öğrenilen kavramları düzeltme, hatırlamayı hızlandırma ve yapısalcı görüşü destekleyen bir örüntü ile öğrencinin bilgiyi oluşturmasını sağlamaktır.

Düşünmeyi Görünür Kılmak Nedir?

Düşünmeyi Görünür Kılma, Harvard Üniversitesi Eğitim Fakültesi’ne bağlı, Howard Gardner’ın da aralarında bulunduğu “Project Zero” isimli araştırma grubunun geliştirdiği bir yaklaşımdır.

Bu yaklaşıma göre öğrenenler, fikirlerini anlattıklarında, yazdıklarında ve çizdiklerinde bilişlerini derinleştirirler. Her eğitimci daha iyi bir öğrenme ve daha derin düşünen öğrenciler ister. Düşünmeyi Görünür Kılma Yaklaşımı, ayrı bir 'düşünce becerileri' dersi olmaksızın bunu sağlayabilmek için geliştirilmiş tekniklerden oluşur. Bu teknikleri kullanarak öğrencilerin anlamalarını derinleştirmek hedeflenir.

Yaklaşımın Temel Amaçları:

Düşünmeyi Görünür Kılma Yaklaşımı’nın sınıfta doğrudan içerikle ilgili öğrenmeleri zenginleştiren ve aynı zamanda öğrencilerin entelektüel gelişimini besleyen geniş ve esnek bir yapısı vardır. Temel amaçlarından bazıları şunlardır:

• İçerikle ilgili daha derin bir anlayışın gelişmesi
• Öğrenmeye karşı motivasyonun artması
• Öğrenenlerin düşünme ve öğrenme yeteneklerinin geliştirilmesi
• Öğrenenlerin, düşünme ve öğrenmeye karşı tutumlarının ve düşünme ve öğrenme fırsatlarına karşı da uyanık olma becerilerinin gelişmesi.
• Daha çok düşünen ve daha iyi öğrenen bir toplum yaratabilmek için önce sınıf kültüründe bir değişim gerçekleştirmek.

Öğrenme-Öğretme Süreçlerine Etkileri:

• Sınıf aktiviteleri iş yapmaktan çok öğrenme merkezli bir yapıya bürünür.
• Katılımın ve motivasyonun artmasıyla öğrencilerin kendilerine olan güvenlerinde artış gözlenir.
• Öğrencilerde başarısızlık duygusunun yaşanmadığı bir öğrenme ortamı desteklenir.
• Öğrencilerin düşünmeleri, görsel doküman ve sunumlarla değerlendirilir.

Dünyada sıklıkla kullanıldığı alanlardan birisi de müze eğitimleridir.

Dünyada birçok okulda uygulanan Düşünmeyi Görünür Kılma Yaklaşımı’nın Amerika’daki uygulayıcılarından biri olan Michigan’daki Long Lake Elementary School öğrencilerinin eyalet ve ülke çapında yapılan sınavlarda başarı puanlarında büyük bir gelişim gözlenmiştir.

PISA 2012 Matematik sonuçlarında 2. sırada yer alan Singapur “Düşünmeyi Görünür Kılma Yaklaşımı”nı kullanmaktadır. http://www.visiblemath.com.sg/

Düşünmeyi Görünür Kılma Teknikleri:

Çekirdek Rutinler:

• Bunu Sana Ne Söyletti?: Gerekçe ile yorumlama rutini
• Düşün, Şaşırt, Keşfet: Derin sorgulamaya hazırlayan bir rutin
• Düşün, Eşleş, Paylaş: Mantıklı düşünme ve açıklama yapmak için bir rutin
• Farklı Bakış Açıları: Farklı bakış açılarını keşfetmeye yarayan bir rutin
• Daha Önce Böyle Düşünüyordum Ama Şimdi Şu Şekilde Düşünüyorum…: Düşüncenin nasıl ve neden değiştiğini ortaya koyan bir rutin
• Gör, Düşün, Merak Et: Sanat eserleri ve diğer ilginç şeyleri keşfetme amaçlı bir rutin
• Pusula İbresi: Fikirlerin çeşitli yönlerini araştırmak için bir rutin

Anlama Rutinleri:

• Bağlantı Kur, Genişlet, Düşünmeye Zorla: Yeni fikirlerle önceki bilgileri bağlamak için bir rutin
• Açıklama Oyunu: Nedensel anlamayı keşfetmek için bir rutin
• Gündem: Konunun özünü yakalamak için bir rutin
• Soru Başlatıcıları: Düşündürücü soruları oluşturmak için bir rutin
• Düşün, Eşleş, Paylaş: Mantıklı düşünme ve açıklama için bir rutin
• Düşün, Şaşırt, Keşfet: Derin sorgulamaya hazırlayan bir rutin
• Bunu Sana Ne Söyletti?: Gerekçe ile yorumlama rutini
• 3-2-1 Köprüsü: Ön bilgileri harekete geçirme ve bağlantılar kurmak için bir rutin
• Renk, Sembol, İmaj: Sözel olmayan fikirlerin özünü kavrayabilmek için bir rutin
• Oluştur, Sırala, Birleştir, Detaylandır: Kavram haritalarını kullanarak anlamayı sağlayan bir rutin
• Meyveyi Soy: Anlamaya rehberlik eden ve yol gösterici olan harita
• Soru Çeşitleri: Sorgulamaya rehberlik eden ve anlamayı derinleştiren güçlü soruların belirlenmesi için bir rutin
• Katmanlar: Yaratıcı çalışmaların yapısını analiz etmek için bir rutin

Tarafsızlık Rutinleri:

• Bakış Açıları Çemberi: Farklı bakış açıları keşfetmek için bir rutin
• Önce Burada / Sonra Burada: Şimdiki ve geçmiş zaman tutum ve yargılarını düşünebilmek için bir rutin
• Adil Ol: Şimdi, Sonra, Daha Sonra: Eylemleri bulmak için bir rutin
• Muhabirin Defteri: Gerçeklerle duyguları ayırmak için bir rutin
• Halat Çekme: Tarafsızlık ikilemlerinin karmaşıklığını keşfetmek için bir rutin

Gerçeklik Rutinleri:

• İddia / Dayanak / Soru: İddiaların açıklığa kavuşturulması için bir rutin
• Hot Spots: Gerçekleri fark edebilmek için bir rutin
• Dur, Bak, Dinle: İddiaların ve kaynakların açıklığa kavuşturulması için bir rutin
• Kimin için Doğru?: Gerçeği keşfedebilmek için iddialara farklı bakış açılarıyla bakmak için bir rutin
• Gerçek için Uğraş: Gerçeğin ortaya çıkışındaki heyecanları keşfetmek için bir rutin
• Gerçek için Kırmızı ve Sarı Işık: Öğrencileri, bir yap-boz gibi gerçeğin parçalarına ulaştıracak bir rutin

Yaratıcılık Rutinleri:

• Yaratıcı Av: Bölümlere, amaçlara ve izleyici kitlesine göre gerçekleştirilen bir rutin
• Yaratıcı Sorular: Soru üretmeye ve dönüştürmeye yarayan bir rutin
• Uygun mu?: Seçenekler hakkında yaratıcı düşünmeye yarayan bir rutin
• Elmas Seçenekler: Karar verme süreçlerindeki gerilimleri keşfetmek için bir rutin
• Patlayan Seçenekler: Yaratıcı karar vermek için bir rutin
• İçine Doğru Bir Adım: Algılama, Bilme, Önemseme: Bakış açılarını irdelemek için bir rutin

Yukarıda listelenen her bir tekniğin derslerde nasıl uygulanacağı ile ilgili detaylı anlatım ve örnekler atölye çalışmalarımızda yer almaktadır.

Kaynak: http://www.pz.harvard.edu/projects/visible-thinking